Dlaczego Unia Europejska zajmuje się klimatem, skoro to wyzwanie planetarne, a atmosferę psują emisje z całego świata? Jak dotąd wiele działań dla klimatu na poziomie globalnym to niewiążące deklaracje, za to UE pokazała, że potrafi radzić sobie z dużymi projektami gospodarczymi i społecznymi. Wiele wskazuje też na to, że jest w stanie godzić rozwój z troską o planetę, przecierając szlak innym krajom i regionom.

Wbrew obiegowej opinii nazwa Europejski Zielony Ład nie dotyczy jednego dużego dokumentu prawnego, gdzie zapisana jest cała unijna polityka klimatyczna. Jest to zbiór inicjatyw mających na celu ochronę klimatu oraz zachowanie bioróżnorodności i czystego środowiska, prowadzonych w ramach wspólnej unijnej polityki.

Europejski Zielony Ład roztacza więc parasol nad bardziej konkretnymi i szczegółowymi rozwiązaniami legislacyjnymi wprowadzanymi w państwach członkowskich. Jego podstawowym założeniem jest, by UE osiągnęła neutralność klimatyczną do roku 2050 oraz oddzieliła wzrost gospodarczy od zużywania zasobów. Oznacza to reorganizację wielu sfer życia – tak, by państwa UE rozwijały się nadal, ale przy znikomych czy wręcz zerowych emisjach gazów cieplarnianych. Cele te realizowane są jak dotąd z wymiernymi sukcesami – w 2023 r. unijna gospodarka urosła o 0,5 proc., a emisja C0² zmalały o 8 proc. w porównaniu z 2022 rokiem.

1. Pakiet Fit For 55 (Gotowi na 55)

To zestaw 13 powiązanych ze sobą regulacji zaprezentowanych w 2021 r., które zmieniają i uaktualniają unijne przepisy pod kątem osiągnięcia ambitnych celów klimatycznych, jak również przeprowadzenia sprawiedliwej transformacji.

O ile sam Europejski Zielony Ład ma ogólny i odległy horyzont czasowy, to tutaj mamy znacznie bliższy cel: do 2030 r. unijne emisje mają spaść o 55 proc. – stąd właśnie nazwa projektu – w porównaniu ze stanem z 1990 roku. Ma się to dokonywać przez zwiększone inwestycje w energię odnawialną, jak również poszerzenie europejskiego systemu handlu emisjami (tzw. ETS-y) na kolejne sfery, m.in. transport drogowy i lotnictwo. Towarzyszy temu szereg zmian prawnych wspierających osiąganie przez te branże lepszej efektywności energetycznej, środki na rozwój innowacji oraz wsparcie społeczne i finansowe dla dotkniętych transformacją osób i regionów.

2. Strategia UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu

Zakłada ona, że pewnego stopnia zmian klimatycznych nie da się już uniknąć. Dlatego Unia Europejska będzie dążyć do przekształcenia infrastruktury swoich państw w kierunku lepszego reagowania na skutki zmian klimatycznych, wywołanych np. przez ekstremalne zjawiska pogodowe, jak również zapobiegania im. Strategia dotyczy także planowania odbudowy infrastruktury z potencjalnych zniszczeń z powodu tego typu wydarzeń.

3. Unijna strategia na rzecz bioróżnorodności 2030

Kryzys przyrodniczy nie wynika wprost z kryzysu klimatycznego, jednak w wielu aspektach oba te procesy są ze sobą powiązane. Jednocześnie skuteczniejsza ochrona przyrody może zwiększyć naszą odporność na skutki zmian klimatycznych. Dlatego państwa UE przyjęły szereg przepisów, w których zobowiązują się przede wszystkim do zwiększenia zasięgu obszarów chronionych i odtwarzania zdegradowanych ekosystemów.

4. Strategia „od pola do stołu”

To zbiór przepisów, które mają doprowadzić do bardziej zrównoważonej produkcji żywności. Strategia ma pogodzić zapewnienie dostaw niedrogiego i zdrowego jedzenia na półki sklepowe z produkcją rolną, która zmniejsza swój ślad środowiskowy. W ramach strategii redukowana będzie ilość stosowanych w rolnictwie pestycydów, a zwiększona ilość gruntów przeznaczonych na rolnictwo ekologiczne i będzie ograniczane marnowanie żywności.

5. Europejska strategia przemysłowa

W myśl przyjętych ustaleń to europejski przemysł ma być bazą dla innowacyjnych rozwiązań wdrażanych w ramach zielonej transformacji. Dzięki temu środki, które teraz wypływają z europejskich gospodarek pokrywając koszty importu paliw kopalnych z innych kontynentów, będą w dużej mierze trafiały do naszych przedsiębiorców.

6. Plan działania dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym

Choć Europejczycy przyswoili już sobie zasady segregacji domowych odpadów, nadal znaczna większość stosowanych w gospodarce produktów jest używanych jednorazowo. W związku z tym podjęto szereg działań dotyczących projektowania zrównoważonych produktów. Dzięki temu surowce w większym stopniu będą krążyć w obiegu zamkniętym.

7. Mechanizm sprawiedliwej transformacji

Doświadczenia krajów Europy Środkowo-Wschodniej z lat 90. pokazują, że szybka przebudowa gospodarki może być trudnym wyzwaniem społecznym, jeśli kwestię dostosowania się do nowych realiów zostawimy samym procesom rynkowym. Dlatego UE planuje zabezpieczyć co najmniej 55 mld euro na fundusze, które ułatwią społecznościom zmierzenie się z kosztami transformacji.

Środki te kierowane są bezpośrednio do mieszkańców UE (poszerzanie możliwości zatrudnienia i zmiany kwalifikacji oraz zwalczanie ubóstwa energetycznego), firm (ułatwianie przejścia na technologie niskoemisyjne, zapewnianie wsparcia na badania i innowacje) oraz państw i regionów (inwestowanie w nowe zielone miejsca pracy, zrównoważony transport publiczny, łączność cyfrową i ekologiczną infrastrukturę energetyczną).

8. Plan odbudowy NextGenerationEU

Funkcjonujący w Polsce pod nazwą KPO fundusz powstał w 2020 r. w reakcji na pandemię Covid-19. Ta wyjątkowa sytuacja skłoniła UE do bezprecedensowego kroku – wyemitowania unijnych obligacji, dzięki którym zgromadzono ogromną kwotę 750 miliardów euro. Ponieważ instytucje unijne były w tym czasie zaangażowane w kreowanie nowych polityk klimatycznych, zdecydowano by powiązać nowe fundusze z koniecznymi wydatkami na zieloną transformację. To właśnie ze środków NextGenerationEU finansowana będzie większość inwestycji związanych z Europejskim Zielonym Ładem.

Polityka klimatyczna może być elastyczna

Inicjatyw rozwijanych w ramach Europejskiego Zielonego Ładu jest więcej. Nie jest to „klimatyczna konstytucja” ani jednolity akt prawny, w którym skodyfikowane zostały wszystkie „zielone” polityki UE, a bardziej szkic, którego detale dopracowują osobne plany, pakiety czy strategie. Dzięki temu jest on łatwiejszy w dostosowaniu do zmieniających się realiów, choć trudniejszy w prostym zaprezentowaniu jego założeń. Jednocześnie luźna konstrukcja „zielonej” polityki UE sprawia, że zmiana poszczególnych elementów Europejskiego Zielonego ładu jest możliwa bez rezygnacji z całości i podważania głównego celu neutralności klimatycznej do 2050 r.

Grzegorz Dzięgielewski