Makiawelizm to brak uczuć w kontaktach interpersonalnych, umożliwiający traktowanie partnerów w sposób instrumentalny. To także łamanie norm moralnych i wyznawanie zasady „cel uświęca środki”. W takim przypadku wszelkie podejmowane działania służą głównie osiągnięciu tego celu – z pełną świadomością otaczającej rzeczywistości, często przy wykorzystaniu manipulacji interpersonalnej.

Zacznijmy od historii Anny, która od 20 lat pełni funkcje zarządcze. Nauczyła się ostro walczyć o swoje, płacąc za to wysoką cenę. Stosunki panujące w firmie zmusiły ją do manipulowania nie tylko ludźmi, ale również sytuacjami. Najważniejsze było osiągnięcie wyznaczonego celu. Otaczająca ją rzeczywistość jawiła się jako pole walki, gdzie nikomu nie można było ufać. Ludzie służyli jedynie do realizacji własnych planów. Była perfekcjonistką.

Miała problemy ze zbudowaniem długotrwałych relacji. Co prawda była w związku, ale nie czuła się w nim spełniona. Nauczona, że wszystkie role musi idealnie wypełniać również i na tym polu, toczyła codzienną walkę, mającą udowodnić jej perfekcjonizm i ukryć ewentualne braki. Nie potrafiła okazać słabości. Nigdy nie było pomiędzy nią a mężem ciepła ani wylewnych uczuć. Jednak ceniła sobie ten letni klimat między nimi. I to, że mogła również i tu skupić się przede wszystkim na sobie i swoich potrzebach.

Jeśli chcesz, możesz dokonać zmiany

Historia Anny może być historią każdego. Pytanie tylko w jakim stopniu odpowiada indywidualnym osobom. Czy ludzie czują się zadowoleni z takiego życia i na ile czują się wygodnie w powierzchownych związkach z innymi? Jeśli w jakimkolwiek stopniu taka sytuacja odbierana jest jako niekomfortowa, istnieje ratunek. Uwagi, słuchania, komunikowania się i samoświadomości można się nauczyć. Zmieniając siebie, zmieniamy rzeczywistość nas otaczającą oraz relacje z innymi ludźmi.

Punktem wyjścia do stworzenia pewnego rodzaju sytuacji przepływu, polegającej na wzajemnym dostrajaniu się neuronów lustrzanych z innymi osobami, jest skoncentrowanie się na drugiej osobie a nie na samym procesie komunikacji, czyli wykazanie tzw. uwagi. Codzienne obowiązki, docierające bodźce zewnętrzne oraz prędkość dzisiejszego życia, często uniemożliwiają przystanięcie i osiągnięcie stanu koncentracji. Jednak, aby zbudować trwałą relację z innymi ludźmi, warto się zatrzymać, by włączyć w umyśle szereg procesów poznawczych. Umożliwiają one nie tylko utrzymanie każdego w stanie gotowości do działania, ale również pozwalają w danym momencie skoncentrować się na tym, co jest ważne, czyli na przykład na drugim człowieku. Jednocześnie tłumią te elementy wokół, które w konkretnej sytuacji uznawane są za nieistotne. Koncentracja uwagi daje możliwość odbierania emocji całym sobą. Na szczęście można tę umiejętność samodzielnie w sobie wyćwiczyć poprzez praktykę medytacji, ucząc się technik relaksacyjnych, czy też śledząc w sposób świadomy drogi własnych myśli.

Drugim krokiem w procesie zmian jest nauka aktywnego słuchania. Na początku wydaje się, że jest to zachowanie związane nie z aktywnością, a z pasywnością. Nic bardziej mylnego. Aktywne słuchanie polega na zharmonizowaniu się z emocjami, odczuciami i myślami osoby mówiącej. W tym właśnie pomagają neurony lustrzane odpowiedzialne za współodczuwanie z drugim człowiekiem. W ten sposób następuje otwarcie na przekazy werbalne, jak i niewerbalne docierające od innych ludzi. Pojawia się zrozumienie znaczenia emocji przekazywanych przez osoby, na których skupia się uwaga podczas słuchania. Jest to skuteczna metoda zbudowania relacji.

Warto poznać siebie

W procesie osiągania świadomej dojrzałości ważnym elementem jest nie tylko aktywne słuchanie innych, ale również poznanie samego siebie – poprzez uczucia, emocje oraz reakcje ciała na spotykające nas sytuacje. W ten sposób można doświadczyć własnych odczuć oraz doznań cielesnych i nauczyć się z nimi identyfikować, zdając sobie sprawę, które są własne, a które zostały przyjęte z zewnątrz. Jest to pierwszy krok do uświadomienia sobie, że to, co jest odczuwane wobec przychodzących sytuacji i ludzi, zależy od konkretnego, indywidualnego człowieka, a nie od opinii czy też odbioru innych. Zaś ciało daje bezpośrednie sygnały o stanie nie tylko fizycznym, ale również emocjonalnym.

Sam proces komunikowania się jest umiejętnością przekazywania innym swoich uczuć czy odczuć, ale również umiejętnością rozumienia wieloznaczności docierających komunikatów. Każda wiadomość składa się z czterech warstw – rzeczowego obrazu świata, obarczonego charakterem relacji pomiędzy nadawcą i odbiorcą, przekazu potrzeby mówiącego oraz obrazu sytuacji, w jakiej on się znalazł. Trening empatii umożliwia nauczenie się odbierania wszystkich poziomów przekazu, zanim nastąpi typowa reakcja zarówno od strony emocjonalnej, jak i poznawczej. Trening ten można wykonywać z wykorzystaniem różnych technik, na przykład metody TROP czy Asertywności. Każda z nich powinna jednak uwzględniać indywidualne preferencje, stopień zaawansowania, jak również dotychczasowe doświadczenie. Każdy system ćwiczeń uwzględnia nie tylko odbiór, ale również uczy w jaki sposób komunikować własne potrzeby na wszystkich poziomach w sposób zrozumiały dla drugiej osoby.

Cały proces wiąże się ze zmianą własnych nawyków, które często zostały wykształcone jako forma obrony przed światem zewnętrznym oraz z modyfikacją własnych zachowań, przez co może być szalenie niewygodny i niełatwy. Zawsze najtrudniej jest zmienić swoje przyzwyczajenia. Wszystko jednak zależy od podjęcia świadomej decyzji o modyfikacji swoich relacji z innymi ludźmi, a następnie wytrwałości.

W czym więc może pomóc makiawelizm? Z jednej strony jest to cenna umiejętność, pozwalająca skutecznie osiągać postawione przed sobą cele. Zdrowy egoizm jest szalenie ważny dla utrzymania odpowiedniego dystansu między każdym z nas, światem zewnętrznym oraz innymi ludźmi. Z drugiej jednak strony, należy popracować nad uważnością i empatią, aby móc budować zdrowe relacje, przynoszące wzajemne zadowolenie.

Katarzyna Tatarkiewicz
Trenerka, mentorka, praktyk biznesu, wykładowca, ekspert i menedżer kierunku marketing i sprzedaż na Uniwersytecie WSB Merito Warszawa.
Od ponad 20 lat zajmuje się biznesowo działaniami z obszaru marketingu, psychologii biznesu, zarządzania zasobami ludzkimi. Pracowała dla spółek medialnych, zajmujących się nowymi technologiami, nieruchomościami i finansami.