Od kilku lat hasło „odporność psychiczna” jest odmieniane przez wszystkie przypadki i pojawia się w rozmaitych kontekstach. O odporności psychicznej rozmawiamy w korporacjach, na uczelniach, w szatniach sportowców, w poradniach zdrowia psychicznego. Dlaczego? Dlaczego akurat teraz? Co się zmieniło?

W 2017 roku na polskim rynku pojawiła się książka autorstwa prof. Petera Clougha i Douga Strycharczyka „Odporność Psychiczna – strategie i narzędzia rozwoju”. W publikacji tej nie tylko opisano czym odporność psychiczna jest, bazując na modelu odporności psychicznej stworzonym przez jednego z autorów, profesora Clougha, ale pokazano też, jaki wpływ odporność psychiczna ma na nasze życie. Co warunkuje, na co się przekłada i kiedy jej najbardziej potrzebujemy. Autorzy piszą również o tym, że swoją odporność psychiczną możemy zbadać, określić jej poziom i zadecydować co z tego wynika. Jeśli poczujemy, że mamy odporności zbyt mało, to autorzy podpowiadają, co możemy zrobić, by uodpornić się na to, co przynosi nam życie.

Książka pojawiła się w momencie, kiedy zaczęliśmy dostrzegać, że tak jak warto zadbać o aktywność fizyczną i o dobrą dietę, to co najmniej równie ważne jest dbanie o naszą psychikę, o nasze wewnętrzne zasoby psychologiczne. Bez tego możemy przewrócić się w biegu do kolejnych KPI, pomiędzy jednym spotkaniem a drugim, pomiędzy newsem na Instastory i na Twitterze. Głowa, głowa jest ważna.

Czym w takim razie jest odporność psychiczna?

Autorzy definiują odporność psychiczną jako „wąską cechę osobowości, determinującą w znacznym stopniu sposób, w jaki ludzie reagują na wyzwania, stres i presję, niezależnie od okoliczności”.

Co to oznacza w praktyce?

Dzięki badaniom prowadzonym wśród pracowników firm, w szkołach, na uczelniach, wśród sportowców i w wielu innych miejscach wiemy, że odporność psychiczna odpowiada za nasz ogólny dobrostan, pozytywne nastawienie do życia, efektywność osobistą i zawodową, aspiracje oraz umiejętność elastycznego reagowania w różnych sytuacjach. Innymi słowy pomaga nam dobrze żyć i cieszyć się życiem.

Osoby o niskim poziomie odporności psychicznej określane są jako psychicznie wrażliwe. Wrażliwość psychiczna oznacza ponoszenie dużych kosztów emocjonalnych w obliczu pojawiających się trudności, zmian czy presji. Każda nowa bądź trudna sytuacja może generować stres u osoby wrażliwej i utrudniać jej poradzenie sobie z tym doświadczeniem.

Obszary odporności psychicznej

Zgodnie z modelem odporności psychicznej opisanym przez prof. Petera Clougha za naszą siłę psychiczną odpowiadają cztery obszary – kontrola, zaangażowanie, wyzwania i pewność siebie.

Odporność w obszarze zaangażowania będzie oznaczała umiejętność wyznaczania sobie celów, ustalania priorytetów oraz determinację i konsekwencję w działaniu. Osoba odporna nie poddaje się łatwo, nie zniechęca się i doprowadza zadania do końca. Osoby wrażliwe mogą łatwo ulegać rozproszeniu, zniechęcać się w obliczu trudności oraz prokrastynować.

Obszar wyzwań u osób odpornych będzie oznaczał dużą łatwość i chęć do podejmowania ryzyka, doświadczania nowych rzeczy. Osoba odporna będzie widziała w nowych sytuacjach przede wszystkim szanse, a w przypadku niepowodzenia będzie chciała wyciągnąć lekcje i działać dalej. Wrażliwość w tym obszarze będzie oznaczała niechęć do zmian, preferowanie zajęć rutynowych, potrzebę stabilizacji. Osoba wrażliwa niepowodzenia będzie traktować jako wyrok i rzadko kiedy będzie chciała powtórzyć dane doświadczenie.

Pewność siebie to ostatni element. Osoby o wysokiej pewności siebie wierzą w sukces realizowanych zadań, są pewne swoich kompetencji i umiejętności, chętnie biorą na siebie odpowiedzialność, mają wysokie poczucie własnej wartości. Osoby wrażliwe w tym obszarze nie dość, że mogą podważać swoje kwalifikacje i umniejszać osiągnięcia, to jeszcze mogą mieć obawy przed wypowiadaniem się, bronieniem swoich racji. Często będą porównywać się z innymi, i mogą nie mieć zaufania do swojego sposobu działania.

Już z tego opisu widać, że zasadniczo odporność psychiczna przydaje nam się w życiu.

Ciemne strony

Wysoka odporność psychiczna ma też swoje ciemne strony. Osoby o wysokiej odporności mogą nadmiernie kontrolować siebie i innych, mieć tendencje do mikrozarządzania, brać na siebie zbyt wiele obowiązków, być perfekcjonistami, niepotrzebnie ryzykować czy poprzez swoje ekspansywne zachowania zabierać innym przestrzeń – jednak summa summarum na co dzień jest im łatwiej.

Osoby wrażliwe ponoszą duże koszty emocjonalne, „odchorowują” trudne sytuacje więc generalnie jest im na co dzień trudniej. I choć wrażliwość pozwala im na dostęp do szerszej gamy emocji, bywają bardziej empatyczni, są kreatywni i są często uzdolnieni artystycznie to dzieje się to dużym kosztem.

Co możemy zrobić?

Każdy z nas potrzebuje odporności psychicznej. Aby sobie lepiej radzić, żeby nie ponosić kosztów emocjonalnych, żeby nie odchorowywać każdego niepowodzenia. Ale też każdy z nas potrzebuje jej w innym wymiarze. Strażak czy też ratownik górski stają na co dzień przed innymi wyzwaniami niż nauczyciel, kierowca czy pracownik administracji. Poza tym każdy z nas poza rolą zawodową, pełni też role społeczne czy rodzinne i możemy znajdować się w różnych kontekstach życiowych (ktoś ma dzieci, ktoś nie ma, ktoś ma kredyt, ktoś mierzy się ze stratą). Zatem okazuje się, że nie ma jednego prostego wzoru, recepty na najlepszą odporność. Jednocześnie każdy z nas ma taki swój własny, indywidualny, najlepszy w danym momencie poziom odporności psychicznej. Można go zdefiniować, określić, biorąc pod uwagę potrzeby, rolę, sytuację i konteksty społeczne. I do niego dążyć.

Może nam w tym pomóc badanie odporności psychicznej do którego służy kwestionariusz MTQ Plus albo spotkanie ze specjalistą, psychologiem, coachem, terapeutą. Albo wreszcie – spotkanie z samym sobą i zadanie sobie kilku pytań. Jakich?

Pytania do siebie:

Kontrola:

1. Czy czuję, że mam wpływ na swoje życie?
2. Czy mam poczucie, że poradzę sobie w każdej sytuacji?
3. Czy jestem w stanie kontrolować swoje emocje?
4. Czy potrafię się zrelaksować, odreagować?

Zaangażowanie:

1. Czy wiem czego chcę?
2. Czy wiem co chcę osiągnąć w życiu?
3. Czy jestem konsekwentna/y?
4. Czy potrafię się zmobilizować pomimo pojawiających się trudności?

Wyzwania:

1. Czy jestem otwarta/y na zmiany?
2. Czy chętnie się uczę i podejmuje nowe wyzwania?
3. Czy potrafię uczyć się z niepowodzeń?
4. Czy patrząc w przyszłość widzę szanse i okazje dla siebie?

Pewność siebie:

1. Czy czuję swoją wartość?
2. Czy doceniam swoje osiągnięcia?
3. Czy potrafię stawiać granice?
4. Czy potrafię zawalczyć o swoje?

Zadanie sobie tych pytań i szczere zastanowienie nad od nimi da nam pogląd na to czy mamy wystarczająco dużo odporności psychicznej. Jeśli coś nas zaniepokoi, jeśli na większość pytań odpowiemy przecząco, to może odpowiedzi powinniśmy poszukać właśnie w obszarach związanych z naszą odpornością psychiczną. Może gdzieś jesteśmy wrażliwsi? Może mierzymy się z czymś od dłuższego czasu? Może potrzebujemy wsparcia? Może powinniśmy się trochę uodpornić?

Sylwia Rybak